Содержание к диссертации
Введение
БОБИ I. Маълумоти мухтасар рочеъ ба х,ол ва осори Соиби Табрезй 10-44
Фасли 1. Соиб ва мацоми J дар арсаи сухан. 10-25
Фасли 2. Че фаи Соиб дар тазкирахр. 25-40
Фасли 3. Заминах,ои асосии тафаккурва х нари суханварии Соиб . 40-44
БОБИ II. Навпардозихри Соиб дар таъбиротишеърй ва тасвироти шоирона . 45-82
Фасли 1. Забои ва сабки шеър. 45-56
Фасли 2. Сайри вожа о дар коргох.и суханварии шоир. 56-64
Фасли 3. Санъати киноя ва накши он дар маъниофарй . 65-74
Фасли 4. Соиб шоири тасвиргаро (суварнигорй ва тасвирсозй дар шеър). 74-82
БОБИ III. Таъсирпазирй ва таъсиргузории Соиб . 83-138
Фасли 1. Бардошт ва истикболи Соиб аз суханварони дигар. 83-95
Фасли 2. Соиб чун давомдих,андаи мух,имтарин вежагихри анъанаи газалсарой баъди Мавлоно ва Хрфиз . 95-111
Фасли 3. Соиб ва ибдоъи сабки тоза. 111-125
Фасли 4. Таъсири сурудахри Соиб ба
пасояндони арсаи адаб. 125-138
Хулоса, 139-142
Китобнома. 143-151
- Че фаи Соиб дар тазкирахр.
- Заминах,ои асосии тафаккурва х нари суханварии Соиб
- Санъати киноя ва накши он дар маъниофарй
- Соиб чун давомдих,андаи мух,имтарин вежагихри анъанаи газалсарой баъди Мавлоно ва Хрфиз
Че фаи Соиб дар тазкирахр.
Бад-ин сабаб дар сафари шахри Дакан, Лох,ур, Бурхрнпур бо у будаву баробарн ба Кашмир рафтани Зафархон хдмрох,и у рафта.
Хамин тарик,, Соиб 8 сол дар кишвари Хинд сукунат дошт. Маълум аст, ки падараш ба талаби у ба Х,инд омад ва Соиб касидае дар мадх,и Хонд Абулхасани Турбатй-падари Зафархон суруда, хох,иш кард, ки варо рухсати Ватан бидихдд. Шоир пеш аз ин аз Зафархон низ рухсати бозгашт талабида буд, вале ин бор бо мактаи «комилан отифй» (таъбири Ах,мад Гулчини Маонй) щазш рафтан талабид. (Абети к,асидаи дуввумй баъдтар бо маълумоти «Тазкираи Сарви Озод», ки худ он ч,о зикр ёфтааст, ёд хохад шуд). Соиб дар касидаи нахустини хеш чунин гуфта буд: Тарифи шукргузории ин хукук, ин буд, Ки дар никрби ту рахти равон барафшонам. Ба даст ч,азба чу дилч,уиву ризой падар, Зи Х,инд суй Ватан мекашад гиребонам. Кунун сари х,амаи илтифотхр ин аст, Ки як-ду сол дихдї рухсати Сифохрнам. Кушодаруй кунй х,амчу гул видои маро, Шикастадил накунй пеши андалебонам. (50; 29) Устод Гулчин касидаи дуввумиро арзиши баланди адабй медихдд ва онро ин ч,о зикр нанамуда. Вале касидаи аввал бо чунин маонии баланд ва алфози ноби шоирона худ бозгуи бах,ои дуввумй низ х,аст. Дар гузашта раем будзаст, ки шоирон тибки одоб ва кдвоиду кавонини Хднд барои бозгашт ба Ватан ва ё зиёрати хонаи Худо, мавзеъхри мук,аддас аз шох, дархост мекарданд, агар мак,були шох. мешуд, харч,и рох, низ аз ч,ониби у пардохт мегардид. К,асидан мазкур аз як тараф риояи одоби дарбор буда, аз чониби дигар мубаййини цудрат ва табъи баланди сухангустарии уст, ки чи андоза тасвири зебо ва хушояндеро ба хрлати гарибй ва шавк,манди Ватан будани хеш илкр кардаву гуфта: Кушодаруй кунй х,амчу гул видои маро, Шикастадил накунй пеши андалебонам.
Ин гул аст, ки дар салому падруд чех,раи шукуфтаву кушода дорад, хрл он ки шукуфтагй дар чехраи инсон танхр х,ангоми салом ва лик,о х,увайдо мешавад ва баръакси х,ол х,ини видоъ ва падруд ч,ои онро FaMy анду"х, ва пажмурдагй мегирад- Аз ин хотир, Соиб як тасвири зебоеро аз суратхонаи табиат бардошт карда, хох,иш дорад, ки ин бор аз одоти инсонй бурун часта, ба ник,оби гул дарояд, то бо видои пажмурдагй пеши андалебон, яъне падару модар ва наздикони хеш шикаставу малул набошад, зеро андалеб х,авои харидорй ва шщбозии гулро дорад, тавре ки пайвандон Соибро.
Баъди бозгашт ба Батан аз ч,ониби ШОХ Аббоси Сонй ба унвони маликушшуаро сох,иб гардид. Авохири умри худро бо хушиву фарогат ва узлат мегузаронид ва дустдорону пайвандони у аз хама чо ба дидораш мешитофтанд. Далел ба р згори осудахрлонаи J дар Исфахрн мух,тавои номаи зерини Вах,иди К,азвинй аст, ки дар он айем мансаби мачдиснависй дошт ва баъди вафоти вазири аъзами шох, Сулаймон Эътимодуддавла Шайх Алихон ба чри вай нишаста буд, ки аз эътинои шох, Сулаймон нисбат ба Соиб дарак медихад: «Гирам. ки тах,сили калимоти шавк,омез ва ибороти иштиёкднгез ба аксо маротиб тавонад намуд. Охир кадом иборат аз ухдаи орзумандии сух,батн аксари хосияти мумтози маротиби нозукхаёлй, сох,иби дарки расо ва фитрати олй, чаманпирои гулистони бехасухори нукоти рангин, гулзори хамешабах,ори маониро 6OF6OH ва гулчин, фарозандаи токи баланд ва равок,и фасех,баенй, мухйии маросими бадеаи Лабидиву Сах,бонй, пардагиёни маониро аз алфози рангин мах,милтироз. махмурони мастабаи суханпардозиро чуръатбахши бодай Шероз бармеояд? Х,амон бех., ки ручуъ ба калби мухдббатсиришт, ки чехракушои абкори асрор аст, намояд, ки гуфтаанд: Зи ман х,ар чиз бинад, му" ба му" бо дуст мегуяд, Ба тайр аз дил намебинам расули ростгуфторе.
Умед, ки тавфик,и тадоруки нашъатайн ба ахсани вуч,5?х, он кошифи имтиёзи суханро р зй бод...» (50;36-37). Ин эхсос ва эътинои илтифотомези шох, Сулаймон дар айеме руи когаз омада, ки Соиб аз фарти пирй хонанишнн будааст. Вале дар посух ба ин мех,рубонй шоир низ нисбати у эх,тироме дошта, ки х,ан5 з пештар, х,ини бемориву ранч,и шох. дуоияе дар хак,ки f суруда ва он 11 байт аст. Байти зерин аз он дуоия аст, ки гуфта:
Худое, шохи моро сихлати комил каромат кун, Ба та.йр аз дарди дин аз дардхр уро химоят кун (50;38). Тавре ки ба назар мерасад, Соиб дар Х,инд дар неъмат ва рох.ат мезиста ва шуХрати хешро низ дар он сарзамин касб кардааст. Фирузкух.й оварда, ки «Соиб дар тамоми муддате, ки дар Хиндустон буд, бо ин ки дар бех.тарин вазъе аз эх.тиром ва шахсият ва нектарин вачде аз вуч$хи маишат зиндагонй мекардаву голибан бо рохдт ва неъмат ба сайру саехдт машгул будааст ва мансабе олй аз чунон шох,е боиктидор ёфтаву мак,суди акрон гардида буд, бо ин х,ама доиман мутазаккир ба зикри Эрон ва орзуманди бозгашт ба Исфах,он буд ва ба кдвли Хушгу «бад-ин маком ва мансаб аз FOHTH химмат, ки кулахгушаи HCTHFHO ба арши аъзам мешикаст ва фак.ри ихтиёрй ба истиіуіоли тамом дошт, сари Кабул фуруд наёвард». чандон ки аз икомат дар Х,инд изх,ори норизой кардаву ба иштиёки рафтан ба Исфах,он чунин гуфтааст: Хуш он рузе, ки Соиб, ман макон дар Исфа он созам, Зи васфи Зиндарудаш хомаро ратбуллисон созам» (13;25). Баьд аз бозгашт ба Эрон дигар рох,и сафарро пеш нагирифт. Танх,о гох,е ба атрофи Эрон ба дидори уламову шуаро ва интихоби шеър аз девони эшон мусофират мекард. Аз чумлаи ин гуна сафархри j? сафар ба KJM, К,азвин, Ардабил, Язд, Табрез ва гайра аст (13;25)- Соиб зимни ин
Заминах,ои асосии тафаккурва х нари суханварии Соиб
Вожахре, ки дар хазинаи ин ё он забон вучуд доранд, пайваста дар истеъмол ва гардишанд. Х,ар суханвар метавонад аз ин гуна вожахр, таркибхр ва таъбирхри омодаи забони хеш истифода бикунад, аммо бар гановати он афзудан, бо истифода аз имконоти забон, калимоти нав, таркибхри макбул ва таъбироти дархури ниёз сохтан, танхр рисолат ва дуїлбори х,унармандони вокеист. Аз ин хотир, хдр як аз офарандаи каломи бадеъ саъй бад-он дорад, ки сайри вожахр дар коргох,и х,унарии у самараи хубе ба бор оварад, то масъулияти сангин ва пурифтихори худро шинохта бошад.
Пеш аз он, ки халлокияти х.унари суханвар дар сохтани вожахри тоза ба кор ояд, уро лозим аст, то калимоти мавриди истифодаи хешро бо хдмаи пахлу ва чднбахри маънои он донад ва дар офаридахри худ корбаст намояд. Зеро танхр огохин комил аз пахдухри маънии калимот ва мавриди корбурди он суханварро даст медихад, ки бо истифода аз имконоти забон ва х,унари офаринандагй, чизе бар гановати забон афзояд. Нуктаи мазкур дар ашъори Соиб бисер ба чашм мерасад. Вожахр дар коргохи х.унарии Соиб бештари хол бо чанбахри гуногуии маъно корбаст мешаванд. Масалан, вожаи «рост»-ро метавон дар газалхри Соиб бо чанд маънй пайдо кард: -мукрбили кач.: Чунон давонда качД реша дар ч,ахрн, Соиб, Ки х,арфи рост бурун аз к,алам намеоад. -мукрбили чап: Зи дасти рост надонистаме агар чапро, Чй ганчдо ба ямину ясор доштаме. -савоб, бардак; Аз хддиси рост ругардон машав чун бедилон, Чун садаф собиткадам дар рахгузори тир бош. (50;433) -беИНХИроф: Рахзан аз рох. махрл аст них,ад пой ба рох,, Тинати качдаламон рост ба мистар нашавад. -хамвор: То насозй рост дар дил х,арфро, бар лаб маёр, Тир то берун нарафтаст аз камон, гофил мабош. (50;434) -ба маънии сидк; дар мисраи нахуст, ба маънии мустак,им дар мисраи дуввум: Маро бигзор хомуш, rap зи харфи рост меранч,й, Ки шамъи ростро меояд оташ аз дахрн берун. (50;433) Ё худ истифодаи калимаи «шур» низ бад-ин тарик. ба назар мерасад: -(бо вови мач,х,ул) намакин: Сохт хар захми ту лабташнаи захми дигарам, Оби теги ту хам, эй кони малщат, шур аст. (51; 104) -фитнаву ошуб: Даргузар з-ин олами пуршуру шар, Соиб, ки тухм Дар замини шур болидан намедонад, ки чист. (51;104) -нахс, шум: Моро ба бахти шури худ, эй д5?ст, вогузор, Бодоми талх дархури огуши канд нест. -чошнй: ШУри каломи Соиб дар ахди пирй афзуд, Чандон, ки монд ин май дар шиша, талхтар шуд. Намак ба дидаи ман ш ри фикр рехтааст, Туро, ки дарди сухан нест, хоби рох,ат кун. -х,аяч,он: Гарчи дар халкаи ноз аст рухат парданишин, ІЩри х,ар анчуман аз анчуманороии туст. -шавк,у иштиёк,: Дили пурдог лолазори бихдшгт, Сари пуршур кдсри пурх,ур аст. -FaBFo: Ш5?ри сад занч,ири фили мает меояд ба гуш, Х,ар кучр Мачттуни мо занч,ир дар по бигзарад. -ш ру х,олат: Рузгоре шуд, ки аз машк,и сухан афтодаем, Кист Соиб, фикри моро бар сари шур оварад. (51;105) Албатта калимахри мазкурро бо ин маънй шоирони дигар низ корбаст намудаанд, вале тафовути назаррасе, ки аз истифодаи ин калимот дар ашъори Соиб дида мешавад, мазмунсозй ва маъниофарист.
Вижагии дигари сабки Соиб сайри калимот дар ашъори у бо муродифоти он аст, ки бо мисоли зер метавон сихдати фикри мазкурро дарёфт: Таркиби «аз худ буридан», ки дар маънии ирфонй махв кардани «ман»-и солик ва р й овардан ба Уст, дар газалх,ои Соиб бо х,амаи муродифоти хеш корбаст шуда аз худ буридан (рафтан), аз худ берун омадан (хиромидан, давидан, рафтан, шудан), аз худ пеш (пештар) афтодан, аз худ тих,й (холй) шудан, аз худ гузаштан, аз хеш бадар омадан (баромадан), аз хеш берун омадан (шудан), аз хеш хайма берун задан, аз хеш рафтан (сафар кардан, гусастан): Х,ар сари муіі туро бо зиндагй пайвандхост, Бо чунин дилбастагй аз худ буридан мушкил аст. На чунон рафтаам аз худ, ки ба худ бозоям, Ба дили санг мухрл аст, шарар баргардад. Ба тамошои ту хар нас эн худ ояд берун. То киёмат накунад ёд зи сарманзили хеш. Зи худ берун шудам, осуда гардидам, чй мекардам, Агар ин кафши танг аз пои худ берун намекардам. (50;98) Шарти х,амрох,ии мо-бехабарон, тарки худист, Хар ки аз хеш гусастаст, ба мо наздик аст. Рох,и ишк, аз худии туст чунин пасту баланд, Агар аз хеш барой, хама ч,о хдмвор аст. (50;99) Аз як су истифодаи устодонаи Соиб аз таркиботи мазкур ва арза доштани маъних,ои гуногуни х,акимонаву шоирона тавассути ин таркибот, махррати суханварии уро баен созад, аз чрниби дигар, дар алфози комилан шоирона маънии ин таркибот, шох,иди вусъати дид ва тавоноии х нари уст. Таркибх,ои «аз хеш хайма бурун задан», аз худ холй (тих,й) шудан», «аз худ бурун хиромидан», «аз худ дур шудан», «аз худ пештар афтодан» сохтах,ои худи шоиранд:
Санъати киноя ва накши он дар маъниофарй
Дар сурудахри Мирзо Соиб Мавлонову Х,офиз ба х,айси устодони маънавй ва машъалдорони рох,и х нар ёд мешаванд. Соиб ба Мавлои Рум тачлил ва такрими зиёде дорад ва дар сурудах,ояш 71 бор номи Мавлоноро зикр кардааст. (62;І0І) Соиб муриди Мавлоност. У сузу сози ирфонро аз ин пири Балх гирифта. Аз ин ч,ост, ки даст ёфтани хешро ба маонии ирфонй аз иродате медонад, ки нисбат ба Шамс дошта:
Муриди Мавлавии Шамс то нашуд, Соиб, Накард дар камари арш даст гуфтораш. (13;623) «Даст бар камар доштан» киноя аз тафохур ва х,исси боландагист. Пас, далели гурур ва ифтихори Соиб муктадии андешахри ноби ин имоми сухан будани уст. Бад-ин хотир дар холи фусурдагиву бехавсалагй хитобан ба худ мегуяд, ки газале дар татаббуи Мавлоно бихон: Соиб, фусурдаем, биё, дар миён фикан, Аз к,авли Мавлавй газали оши онае. (13;766) Ва газалх,ои бисёри Мавлоноро ч,авоб гуфта: Ч,авоби он газали Мавлавист ин, Соиб, «Ки дар хдвои вай аст офтоби чархи кабуд». (I3;3S0) Соиб аз пайравони Мавлоно будани худро чри дигар низ ба ифтихор ёд мекунад: Муллой Руми моро, Соиб, бувад суханкаш, Ахсан-т, эй кашанда, шо бош аз кашидан. (13;724) Ачаб он аст, ки байти мазкур забон, услуб ва хатто вазни газалхои Мавлоноро ёдрас мекунад. У муътакид аст, ки бар газалх,ои ин устоди сухан цавобх,ои шоиста низ суруда: Чунон гуфт ин газалро дар ч,авоби Мавлавй, Соиб, Ки руХи Шамси Табрезй зи шодй дар сучуд омад. (13;473) Гохр меандешад, ки «Девони Кабир» кофист, то инсонро бо шеъри ноб бипайвандад: Х,ар чй мехохем, Соиб, нест дар девони аср, Бо каломи Мавлавй з-ашъори олам форитем. (13;684) Иродате, ки Соиб ба Хрфиз дорад, ногуфтанист. У дар сурудах.ояш хамагй 86 бор номи ин устоди беназираи газалро ёдовар шуда. (62;99). Соиб гарчй дар интихоби нухбаи ашъори суханварон мумтоз будааст, девони Хочаро бе ягон тахриф ва ихтисор мепазирад. ки ин маъниро дар тасвире устодона ба калам дода: Хдлоки х сни худододи шавам, ки саропо, Чу шеъри Хрфизи Шероз интихоб надорад. (13;368) Бо вучуди мубораки хеш дар арсаи сухан сарфарозй доштаву мег яд: Аз нанги тамаъ ор набуд ахли суханро, Ин тоифаро номи ман аз нанг баровард. (15;312) Аммо хаводори газали шевои Хоча будани хешро бо ифтихор ба забон меорад: Зи булбулони хушилхони ин чаман, Соиб, Муриди замзамаи Х,офизи хушшгхрн бош. (13;410) Ва муътакид аст, ки газалхри у ин хама чазбаву эчрзро аз файзи сурудах,ои Х,офиз ёфтаанд: Ба фикри Соиб аз он мекунанд рагбат халк,, Ки ёд медихад аз тарзи Хрфизи Шероз. (14;664) Ба андешан Соиб агарчи Х,офиз дар авчдои иопайдо к;арор дорад ва пайравй аз у беадабист, вале бо шинохти кудрати табъ ва меросбари ростин будани хеш ин корро ба худ раво дидаву фармуда: Равост, Соиб, агар нест аз рахд даъво, Татаббуи газали Хоча, гарчй беадабист. (13-268) Ё худ нихрятуламр к си нахват задаву гуфта: Нагмаи Х,офиз шунав зи хомаи Соиб, Чанд нишинй, ки Хоча кай ба дар ояд. (13;326) Мирзо Соиб ба газалх,ои зиёди Хрфиз чавоб гуфта, ки бештар ба тарики зайл аст: Соиб, ин он газали Хрфизи ширинсухан аст, «Килки мо низ забоневу баёне дорад». (13;457) Соиб, ин он газали Хофизи ширинсухан аст, «Ки дар ин хайл хдсоре ба саворе гиранд». (13;494) Ч,авоби он газали Х,офиз аст ин, Соиб, «Ки мустахдкди каромат гунох,коронанд». (13;470) ки назира бар газалхри зерини Хофизанд: «Шохдц он нест, ки муеву миёне дорад», «Накдхрро бувад оё, ки иёре гиранд» ва «Руломи наргисн масти ту точдоронанд». Чехраи х,унарии Хоча Камол низ, ки дар оинаи адабиёт басо мучаллову рушан аст, аз нигох,и Соиб дур намонда. Ва Мирзо Соиб ба газали Камол низ чавоб гуфта: Соиб, ин он газали Хоча Камол аст, ки гуфт, «Сарв девона шуда аз х,аваси болояш» (13;628).
Аз шуарои муосири Камол Шайхи Магрибиро низ, ки аз сарояндагони маонии ирфонисг, истик,бол карда. Дуктур 3. Сафо дар холи истинод ба маълумоти «Нафах,отулуно чунин оварда, ки у1 бо Хоча Камол мукотиба доштааст ва аз пайравони Ибни Арабй буда, ки дар ашъораш хосса баёни вахдати вучуд зиёд аст. (71:1137-1139). Ин чавоби он, ки Шайхи Магрибй фармудааст, «Махфй андар пиру пайдо дар чавон пайдост кист?». (13;417) Тавре ки ба назар меояд, аксари чавобиях,ои Соиб ба як навъ гуфта шудаанд. Шоир хини чавоб гуфтан бад-ин тарз истик,бол мекунад: «Ин Чавоби он газал», «Соиб, ин он газали...», «Ин он газал, ки...», «Чавоби он газали», «Ин он газали... ки фармуд», ки ин х,ама аз мухтассоти ин
Соиб чун давомдих,андаи мух,имтарин вежагихри анъанаи газалсарой баъди Мавлоно ва Хрфиз
Мутолиаи дакик,и осори Мирзо Соиб, пажух,иш ва тадкикрти суханшиносон собит месозанд, ки дарвокеъ бо тулу"и ин офтоби х,унар фазой адабиёти карни XVII рушноии дигар ёфта. Агарчй то Соиб заминах,ои хубе барои рушди х,унари шоирй фарохдм омада буданд, карехди зотй ва корбасти он бо кушиш ва ч,идду чахди пайвастаи у дар рох,и омузиш ва эч,од барояш даст дода, ки имруз чун суханвари сохдібсабке мавриди пажуХиши мо к,арор бигирад. Хдройина, дар фароварди рисола метавон бардоштх,ои хещро ба тарифи зайл хулоса кард:
1) Мирзо Мухаммадалии Соиб, ки гохе Исфах.онй ва гохи дигар Табрезияш хондаанд, зодаи Табрез ва парваришёфтаи Исфах,он аст, ки баъдтар дар сарзамини шоирхези Хинд низ зиставу бо камоли заковат, ахлок, ва хунари суханвари дар назди салотини Хинд обруву эътибори хоса пайдо намуда. Бо вучуди он, ки мартабаи устодии сухакро ноил гардвдаву аз шоирони сармашки замони хеш буд ва махбубияти зиёдеро аз ч,ониби х,окими Кашмир-Зафархони Ахсан дарёфт, ба унвони «маликушшуарой» дар Ватан сохиб шуд.
2) Мирзо Соиб аз ч,ониби хдмаи тазкиранигорон бахри баландро сазовор гардида. Симой хунарии шоирро дар оинаи «Тазкираи Хайрулбаён»-и Маликшох, Хусайни Сиистонй, «К,исасулхокрнй»-и Валикулибеки Шомлуи Х,иравй, «Тазкираи Насрободй», «Музокируласх,об»-и Малех,о, «Тазкираи Сарви Озод» метавон чун боризтарин сухансарои замони худи у ва куруни минбаъда шинохт.
3) Тамоми тазкиранигорон ва пажухишгарон бар онанд, ки Соиб хамон рушной, сафо ва чрзибаи бехамтои суханашро дар шахсияти хеш тачриба карда буд. Аз ин ру, шахсияти у низ чун симои х,унарияш боиси тавач,ч,ух, ва омузиш аст.
4) Бо камоли печидагй дар маъно забони шеъри Соиб суфтаву равон аст. Аз хусусияти сабки уст, КИ Соиб бо дарки сохтагуиву муптакбаёнй ва бад-ин васила ру ба завол овардзни чрзибаи шеър баъди Хрфиз, забони шеърро ба шеваи гуфтори мардум наздик кард. Аниктараш аз забони муховараи мардуми кучаву бозор суд чуста, аз зарбулмасалу мак,олх.ои халк,й дар ашъори хеш ба касрат истифода намуд. Аз ин pS? метавон бо ин гуна калимот ва таъбирхр дар газалх,ояш зиёда 6арх$!рд.
5) Разалхри Соиб дарёи икмат ва фалсафаи рузгори иисонист. Ягон чднбае аз зиндагонии башар ва ё хрдисаву падидахри ч,ах,он аз нигох,и у дур намонда. Аз ин хотир, истифодаи вожах,о аз хазинаи забон низ дар кори хунарии Соиб тавсеа дорад. Сайри вожа дар коргохи суханварии шоир бад-ин тарз сурат гирифта: а) корбасти вожа дар аксари маврид ба ч,анбахри гуногуни маъно; 6) сохтани вожа ва таъбирхри тоза. 6} Мирзо Соиб аз шоирони тасвиргарост. Баробари он ки нигох,и наворбардор дорад ва хамеша дар сайри табиат аст, табиат низ дар вунуди J сайри ацибе дорад, ки ин хдмаро дар зарфи сурудах,ояш рехтаву онро ба мусаввараи нодире табдил дода.
7) Накдш санъати киноя дар газалхри Соиб чашмрас аст. Истифодаи мох,ирона аз санъати мазкур арзиши кори унарии уро афзун карда. Муаллифи «Фарханги ашъори Соиб» киноёти уро дар китоби мазкур фарох.ам овардаву ба шарху тавзєхи он пардохтааст (50, 51). Бо вучуди он месазад, ки чрйгщи санъати мазкур, усулхри истифода аз он дар ашъори Соиб мавриди омузиши амик, ва доманадоре к,арор бигирад.
8) Мушох.ида ва баррасии абєти j? имкон медихднд, ки Соибро чун суханвари некбин бишносем. Шоир дар аксари маврид ба татаббуи сухансароёни бузург рафтаву аз эшон истикбол дорад. Кам шоире пайдост, ки мисли Соиб аз кучактарин шоири замони хеш низ истикбол намояд. Нуктаи мазкур равшангари чанбахои зерини кори шоир хох/ад буд: а) бардошти нек ва дарёфти тозагиву начобат хатто дар сурудахри х,унармандони мутавассит ва к чак; б) огохй ва вусъати доираи омузиш; в) бах.одих,й ва киёси ашъори як суханвар аз нигохи суханвари дигар.
9) Соиб меросдори ростини гузаштагони хунарманди хеш аст. У чун пайрави Мавлонову Хрфиз ва идомабахши кори эшон дар х,унари газалсарой ч,иддй ва пуркор аст. Адабшиносон бар онанд, ки баъди Мавлоно касе ба пояи Соиб газал насуруда. Теъдоди газалхри уро аз 80 то 300 000 байт хондаанд. Ин нукта шох,иди содик,и он аст, ки кори Соиб дар майдони газалсарой пурсамар аст. Мухимтарин анъаноти газалсарой дар сурудахри Соиб бо тобиши нав ва чилвахои тозаи лафзиву маъной умри чрвидона ёфтаанд.
10) Натичахри омузиш нишон медих,анд, ки номи Соиб тавъам бо «сабки тоза» ёд мешавад. Мух,имтарин вежагии ин сабки тозаи Соибро пажухиштарон дар санъати тамсил муайян кардаанд. Дар мавриди беназир ва устод будани Соиб дар нстифодаи тамсил хамаи суханшиносон якхарфу хамсадоянд. Махз корбурди хамин тамсил, ки дар девони Соиб хак,к,и хукмфармой дорад ва хадди акал дар хар 3-4 байти он пайдост, уро ба ч.устуч.уи маънй ва матлабхри тоза мекашад. Ин вач.хи кор даст дода, ки шеъри Соиб р хияи панду хикамй ва фалсафиро ба худ бигирад ва то андозае зебоиву нафосати табиии каломро дар хеш мах,фуз дорад.
11) Накдш Соиб дар рушду такомули лафзиву маънавии газал хам дар замони худи у ва хам кдрнхои баъдй рушан аст. Таъсири ашъори у дар сурудахри хамзамонон ва пасояндони арсаи адаб ба рушанй пайдост, ки намунаи онро дар осори Шавкати Бухорой, Сайидо ва Бедил мушохида намудем.
12) Соиб ба чуз Fa3an касида, мактубот ва «Баёз» низ дорад. Аммо арзиши х,унари шоирии у мах,фуз дар газалиёти вай аст.
13) Фарохамоварии «Баёз» ё «Сафина»-и Соиб бозгуи он аст, ки шоир бо осори тамоми адибони гузаштаву имрузи замони хеш ошноии комил доштаву дар интихоб ва гузиниши абёти олй сохиби завк,и баланд будааст.
14) Ба хайси бех,тарин шавох,иди арзиши баланди хунари суханварии Соиб метавон сурудах,ои худи шоирро корбаст кард. Мирзо Соиб дар аксари маврид аз шеваи хоси баён, маъниофарй, хунари олй, завк,и баланди хеш х,арф задаву бо он Fypyp ва ифтихори шоирона дорад. Аз ин ру, метавон к,имат ва чойгох,и ин навъи абётро х.амчун милоки шахсии худи шоир дар шинохти кори сухан к,айд намуд.
